مطالب مفید جهت کار با گازسنج ها

شخص مجاز به انجام Gas Test بايد:

v نسبت به سيستم پروانه كار و دستورالعمل بكارگيري دستگاه Gas Test آگاهي و دانش اجرايي داشته باشد.

v دوره آموزشي استفاده از اين دستگاه را با موفقيت گذرانده باشد و مجوز لازم را از HSE دريافت نموده باشد.

v توانايی لازم در تعيين و شناسايی پتانسيل خطرات موجود در اماکن را با استفاده از دستگاه Gas Test و همچنين آشنايی کامل با منطقه

عملياتی و محدوديت های دستگاه Gas Test را داشته باشد.

قبل از انجام فعالیت های زير می بایست حتماً Gas Test صورت پذيرد:

v هر گونه کار گرم که در آن حرارت توليد و يا مصرف می گردد مثل جوشکاری، برش و يا سنگ زدن.

v در کارهای سرد نیز در پاره ای از موارد نیاز به گازسنجی می باشد.

v فعاليت هايی که در آن جرقه و يا ديگر منابع احتراق توليد می گردد.

v کارهايی که ممکن است باعث انتشار غير قابل کنترل هيدرو کربن ها، و يا ديگر مواد قابل اشتعال يا سمی گردند.

v کار با ابزار برقی که منجر به ايجاد جرقه می شوند .

v ورود به فضاهاي بسته و محدود كه الزاماً جهت دانستن اينكه آيا اين محل ايمن است، بايد حتماًGas Test را انجام داد و در حين

انجام Gas Test به غير از گازهاي سمي و قابل انفجار حتماً بايد درصد اكسيژن موجود در آن فضا را مد نظر گرفت.

v در زماني كه هر گونه آژيري در سايت يا در تابلوي اتاق كنترل پخش شود بايد Gas Test صورت پذيرد.

گازهاي قابل اشتعال:

متان كه با فرمول شيميايي CH4شناخته مي شود بعنوان اولين هيدرو كربن و به دليل داشتن يك اتم كربن سبك ترين هيدروكربن هاست.

هيدروكربن ها در سه حالت فيزيكي مختلف يافت مي شوند.

• هيدرو کربن هايی که تا 4 اتم کربن دارند در دمای معمولی به صورت گاز يافت می شوند.

• هيدرو کربن هايی که بين 5 تا 16 اتم کربن دارند در دمای معمولی به صورت مايع يافت می شوند.

• هيدرو کربن هايی که بيش از 16 اتم کربن دارند در دمای معمولی به صورت جامد يافت می شوند.

خطرات گازها :

انواع گازها گازهاي خطرناك در سه گروه تقسيم مي شوند :

v گازهاي قابل اشتعال

o اتان

o متان

o پروپان و…

v گازهاي زيان آور و سمي

o سولفيد هيدروژن

o دي اكسيد سولفور

v گازهاي بي اثرو خفقان آور

o نيتروژن و ساير گازهاي بي اثر

عمده ترين خطر اين گازها جايگزين شدن با اكسيژن هوا و در نهايت موجب خفگي مي گردد.

اكسيژن نيز در صورتيكه در محيط كم يا زياد گردد خطرناك است.

Gas Test را براي شناسايي اتمسفر قابل اشتعال،اتمسفر سمي و زيان آور و بررسي ميزان اكسيژن موجود در هوا انجام مي دهيم.

همان طور كه می دانیم جهت آتش سوزي يا انفجار يك گاز بايد گاز قابل اشتعال با هوا تركيب شده و يك مخلوط قابل انفجار را توليد نمايد و احتياج

به يك منبع حرارتي داريم.با توجه به اينكه انجام Gas Test جهت پيشگيري از انفجار گازهاي منتشر شده در هوا است بايد خصوصيات گازها را

مورد مطالعه قرار دهيم که اين خصوصيات شامل موارد ذيل است :

حدود قابل اشتعال:

تمام گازها و بخارات قابل اشتعال در محدودة خاصي منفجر يا مشتعل مي گردند در واقع اين گازها و بخارات با اكسيژن هوا مخلوط شده و با كوچكترين

جرقه اي منفجر يا مشتعل مي گردند در صورتيكه از اين حدود خارج گردد ديگر آتش سوزي و انفجار رخ نخواهد داد.

LEL يا پايين ترين حد قابل انفجار:

پايين ترين غلظتي از يك گاز در هوا كه يك مخلوط قابل اشتعال را توليد كرده و با كوچكترين جرقه اي منفجر يا مشتعل مي گردد براي مثال

LEL گاز متان در هوا 5% است اين بدان معناست كه 5% هواي محيط گاز متان است و در اين غلظت توانايي انفجار را دارد و در صورتيكه

از اين ميزان كمتر باشد انفجاري رخ نخواهد داد وقتي كه 5% هوا را گاز متان تشكيل دهد بر روي صفحه نمايشگر دستگاه Gas Test 100% LEL را

نشان مي دهد.

UEL بالاترين حد قابل انفجار :

بيشترين ميزان غلظتي از يك گاز در هوا كه توليد يك مخلوط قابل اشتعال نموده و با كوچكترين جرقه اي ايجاد آتش سوزي و انفجار نمايد

مثلاً گاز متان در صورتيكه غلظت اين گاز به 15% در هوا برسد اين گاز با كوچكترين جرقه اي منفجر مي گردد اما اگر اين غلظت

از 15% افزايش يابد خطر انفجار يا آتش سوزي برطرف خواهد شد اما به دليل زياد شدن حجم گاز قابل اشتعال امكان

خفگي در آن اتمسفر وجود دارد.

مثالهايي از حدود قابل اشتعال گازها :

گاز	LEL	UEL
متان	0/5 %	15 %
پنتان	4/1 %	8%
پروپان	0/2 %	9%
سولفيد هيدروژن	3/4 %	46%
هيدروژن	0/4 %	80%

نقطه جرقه زنی (Flash Point):

• پايين ترين دمايی که در آن مايع برای توليد جرقه در يک شعله کوچک، از خود به ميزان کافی بخار قابل اشتعال در هوا آزاد می کند

نقطه احتراق (Fire Point) :

• پايين ترين دماي موجود در يک ماده که وجود آن برای ادامه اشتعال الزامی است.

چگالي نسبي بخار:

نسبت حجم ارائه شده در وزن يک گاز و يا بخار به وزن حجم مساوی گازی ديگر (معمولا هوا)

هوا	00/1
سولفيد هيدروژن	19/1
هيدروژن	07/0
متان	55/0
پروپان	56/1
بوتان	05/2
مونوکسيد کربن	97/0

گازهای سمی/ زيان آور:

در دستگاه Gas Test موجود معياراندازه گيري گازهاي سمي بر مبناي بر مبنای قسمت در ميليون (ppm) است.

مثال ها : سولفيد هيدروژن (سمی)

نيتروژن (جايگزين اکسيژن می شود)

سولفيد هيدروژن :H2S

S بی رنگ

S شديدا سمی (در حد مرگ)

S سنگين تر از هوا V.D = 1.19

S بويی شبيه به بوی تخم مرغ گنديده (به بو اتکا نکنيد)

S محلول در آب و هيدروکربن های مايع

S محرک چشم و ريه

S قابل اشتعال – با شعله آبی رنگ می سوزد

S در برخی فلزات ايجاد خوردگی می کند

تاثيرات گاز H2S بر حسب غلظت :

کمترين حد بوی محسوس : 13/0 ppm

بويی ملايم که با آسانی قابل تشخيص است: 60/4 ppm

شروع تحريک چشم: 10 ppm

بوی شديد و نامطبوع: 27 ppm

S 200 تا 300 ppm – حس بويايی به سرعت از بين می رود، التهاب چشم و دستگاه تنفسی پس از گذشت يک ساعت

S 500 تا 700 ppm – بيهوشی و احتمالا مرگ پس از 30 تا 60 دقيقه

S 700 تا 1000 ppm – بيهوشی سريع، قطع تنفس و سپس مرگ

S 1000 تا 2000 ppm – بيهوشی يکباره، توقف سريع تنفس و مرگ در عرض چند دقيقه

اكسيژن:

• هوای معمولی حاوی 8/20 % اکسيژن است.

• هرگونه تغيير از اين مقدار، بيشتر يا کمتر، باعث ايجاد مشکل برای بدن انسان می شود.

كمبود اكسيژن براي انسان مشكلات ذيل را به دنبال دارد:

S در مقادير بين 21 تا 18 % بدن به خوبی فعاليت را تحمل می کند.

S در مقادير بين 18 تا 17% کار سنگين ممکن است منجر به بيهوشی شود.

S در مقادير بين 17 تا 16 % کار سبک منجر به افزايش در تعداد ضربان و تنفس می شود.

S در مقادير بين 10 و پايين تر بيهوشی صورت گرفته و ممکن است منجر به مرگ شود.

در صورتيكه غلظت اكسيژن افزايش يابد باعث افزايش خطر آتش سوزي و صدمه زدن به ريه انسان و در نهايت موجب خفگي مي گردد.

گاز مونواكسيد كربن:

اين گاز بدون رنگ و بدون بو می باشد.

تاثيرات گاز مونو اكسيد كربن بر بدن انسان بر حسب غلظت :

نشانه ها	زمان	PPM
بيشترين حد مجاز که توسط OSHA تعيين شده است	8 ساعت	35
سر درد، خستگی، تهوع و گيجی	2 تا 3 ساعت	200
سر درد جدی، مرگ بعد از 3 ساعت	1 تا 2 ساعت	400
گيجی، تهوع ، تشنج . بيهوشی بعد از 2 ساعت و مرگ بعد از 3 ساعت	45 دقيقه	800
سردرد، گيجی و تهوع، مرگ بعد از 1 ساعت	20 دقيقه	1600
سردرد، گيجی و تهوع، مرگ بعد از 1 ساعت	5 تا 10 دقيقه	3200
سردرد، گيجی و تهوع، مرگ بعد از 25 تا 30 دقيقه	1 تا 2 دقيقه	6400
مرگ	1 تا 3 دقيقه	12800

منابع احتراق :

S مشعل جو شکاری

S دستگاه و يا تجهيزات داغ

S جرقه حاصله از ابزار

S ابزار برقی

S الکتريسيته ساکن

به خاطرداشته باشيد كه گازها بسته به چگالي شان در فضاهاي بسته در سطوح مختلف قرار مي گيرند مثلاً گاز متان كه از هوا سبك تر است

در زير سقف جمع مي گردد ولي گاز H2S كه از هوا سنگين تر است در كف جمع مي گردد و گازي مانند گاز مونواكسيد كربن كه هم وزن هواست

هر جا كه هوا است و جود دارد.

قانون طلايي:

فقط و فقط Gas Test بايستي توسط افراد مجاز انجام شود.

آزمايش بايستی در جهت بررسی وجود گازهای قابل اشتعال و يا بخارات سمی و کفايت ميزان اکسيژن انجام شود.

گاز ها و يا بخارات ماورای :LEL

دتکتورهای کاتاليستی در صورت بالا بودن ميزان LEL در يک زمان خاص، معيار صحيحی را ارائه نمی کنند.

حرکت سريع هوا:

در جريان هوای دارای سرعت بيش از 2 m/sec معياری نادرست بدست خواهد آمد.

رطوبت و بخار آب:

غلظت بالای بخار آب و رطوبت می تواند منجر به عدم قطعیت و بروز اشتباه در نتایج بدست آمده شود.

اختلال:

عناصر حسی کاتاليستی موجود بر روی دتکتورهای گازهای قابل اشتعال از طريق گروه های ترکيبی خاص، خاصيت خود را از دست می دهند؛ اين حالت با نام اختلال خوانده می شود. اگر غلظت گازهای قابل اشتعال بالاتر از حد LEL منجر به اختلال دائم عنصر حسی می شود. اين حالت در اثر قرار گرفتن در معرض مواد ترکيبی به وجود می آيد مثل سرب، ديگر فلزات سنگين، فسفر و …